Trong văn hóa tâm linh của người Việt, không gian thờ cúng là vị rất quan trọng. Những đồ vật bài trí trong đó đều mang hàm ý và ý nghĩa riêng. Hoành phi, câu đối thường được được treo phía trên ban thờ, cân xứng nhau. Bộ Hoành phi, câu đối thường được làm bằng gỗ, sơn son thếp vàng, chữ viết trên đó thường sử dụng chữ Hán hoặc Hán Nôm. Có rất nhiều mẫu chữ trên hoành phi, câu đối, tùy theo hoàn cảnh, địa vị của người gia trưởng và tùy theo sự nghiệp, mong ước của cha ông để lại.
Một số loại Hoành phi, câu đối cơ bản
- Hoành phi dạng chữ nhật
- Hoành phi hình cuốn thư
- Hoành phi dạng chiếc khánh
- Hoành phi dạng hình ô van
Hoành phi câu đối có thể được sơn son thếp vàng hoặc sơn đen chữ đỏ, có bức lại được khảm xà cừ hay chạm đắp tinh xảo. Hoành phi câu đối ngày nay được chế tác từ rất nhiều nguyên liệu, nhưng chính vẫn là đồng hoặc gỗ. Trang trí trên các bức Hoành phi câu đối thường là tứ linh (long, ly, quy, phụng) hoặc tứ thời (mai, lan, cúc, trúc), hoặc hình cuốn sách và cây bút hoặc hình thanh gươm… Những vật trang trí này ngoài việc làm nổi bật thêm nội dung còn thể hiện sự sáng tạo và thẩm mỹ của người chế tác.
Hoành phi hình cuốn thư bằng đồng giả cổ ghi mẫu chữ Đức Lưu Quang
Các mẫu chữ trên hoành phi, câu đối
Người ta thường dùng chữ Hán hoặc Hán Nôm để viết trên Hoành phi, câu đối. Nội dung bày tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên, các vị Thần Phật. Thông thường, trên Hoành phi chỉ có từ ba đến bốn chữ như: “Vạn cổ anh linh”, “Lưu phúc lưu ân”, “Đức Lưu Quang”; “Tăng tài tiến lộc”, “Phúc lộc thọ thành”, Gia môn khang thái… Còn với Câu đối, đây là một thể loại mang tính biền ngẫu, dùng thể thức đối đôi để biểu hiện ý nghĩa, tư tưởng.
Các mẫu chữ trên Hoành phi
Vạn cổ anh linh – Muôn thủa linh thiên
Truy niệm tiền ân – Tưởng nhớ ơn xưa
Lưu phúc lưu ân – Giữ mãi ơn phúc
Hải Đức Sơn Công – Công đức như biển như núi
Đức Lưu quang – Đức độ toả sáng
Phúc mãn đường – Phúc đầy nhà
Ẩm hà tư nguyên – Uống nước nhớ nguồn
Bách nhẫn thái hoà – Trăm điều nhịn, giữ hoà khí
Vĩnh miên thế trạch – Ân trạch kéo dài
Vạn cổ trường xuân – Muôn thủa còn tươi
Hậu hậu vô chung – Nối dài không dứt
Gia môn khang thái – Cửa nhà yên vui
Quang tiền dụ hậu – Rạng đời trước, sáng cho sau
Hiếu Đức Trung Nhân
Gia hòa vạn sự hưng
Các mẫu chữ trên Câu đối
Đức đại giáo gia tổ tiên thịnh,
Công cao khai địa hậu thế trường
Tổ đức vĩnh thuỳ thiên tải thịnh
Gia phong hàm lạc tứ thời xuân
Tổ công tông đức thiên niên thịnh
Tử hiếu tôn hiền vạn đại vinh.
Nghĩa nhân tích tụ thiên niên thịnh
Phúc đức tài bồi vạn đại hanh
Tiên Tổ phương danh lưu Quốc sử
Tử tôn tích học kế Gia phong
Cách treo Hoành phi, câu đối đúng chuẩn
Hoành phi, Câu đối phải có kích thước cân xứng với kích thước của bàn thờ gia tiên, không được quá to hay quá nhỏ. Như vậy, vừa mang lại vể đẹp thẩm mĩ vừa phù hợp với phong thủy trong ban thờ gia tiên, nhà thờ tổ.
Treo Hoành phi, câu đối trên ban thờ gia tiên
Với không gian thờ gia tiên tại gia, Hoành phi được treo ở phía giữa so với bàn thờ và câu đối được treo cân xứng ở 2 bên bàn thờ gia tiên. Ngoài ra có thể treo Hoành phi ở phía trong hoặc phía ngoài so với bàn thờ tùy theo từng mẫu Hoành phi, câu đối và đảm bảo sao cho vị trí treo phải đẹp mắt và trang trọng nhất.
Lưu ý là hoành phi luôn luôn được treo ở vị trí cao hơn Câu đối. Điều này tạo nên sự trang nghiêm và tính thẩm mỹ cần thiết cho không gian thờ cúng gia tiên.
Treo Hoành phi, câu đối trong nhà Từ đường, nhà thờ tổ
Khác với bàn thờ gia tiên, nhà thờ họ, nhà từ đường được thiết kế cầu kỳ và mang tính chất dành riêng cho việc thờ cúng, đồng thời là nơi tụ họp của con cháu trong các dịp giỗ chạp, lễ tết. Do đó, nhà thờ họ thường có kích thước lớn hơn so với bàn thờ gia tiên trong gia đình và Hoành phi, câu đối cũng được treo theo cách thức hơi khác một chút.
Hoành phi, câu đối trong nhà thờ họ được treo làm 2 lớp với một câu đối lớn phía ngoài và một đôi câu đối nhỏ ở phía trong bàn thờ. Lớp nhỏ này được treo ở vị trí chính giữa và cân đối so với đôi câu đối phía ngoài. Với kiểu nhà thờ họ lớn, người ta có thể treo 3 bức Hoành phi, như vậy cần cân chỉnh sao cho phù hợp với ban thờ.